معرفی اجمالی رشته زیست شناسی
دانشجوی رشته زیست شناسی باید عاشق کشف حقایق پدیده‌های طبیعی و به گردش در طبیعت علاقه مند باشد. چون اطلاعاتی که با حضور در محیط طبیعی زندگی گیاه یا جانور میتوان به دست آورد در هیچ کتابی یافت نخواهد شد.
گرایش‌های رشته زیست شناسی
گرایش‌های مختلف رشته زیست شناسی به شرح زیر هستند:
گرایش علوم گیاهی
گیاه، اعجوبه سبز پوش طبیعت است که چون در هر گوشه و کنار دیده می‌شود عادی و پیش پا افتاده به نظر میآید! در حالی که بیش از هر موجود زنده دیگری در کره زمین، اعجاب آور است. موجودی که در آشپزخانه ذره بینی خود برای همه مخلوقات زنده غذا تهیه می‌کند و پیشرفته ترین نیروگاه خورشیدی، شبکه لوله کشی و سامانه پمپاژ آب را در اختیار دارد و از سوی دیگر مایه زیبایی، لطافت، نشاط و آرامش هستی است. به همین دلیل شناخت و حفظ آن یک نیاز است.
علوم گیاهی برای رفع این نیاز در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی معتبر جهان دایر شده است. این گرایش موارد مربوط به گیاهان اولیه تا امروزی را بررسی می‌کند و به زمینه‌های مطالعاتی گیاه شناسی، فیزیولوژی گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، بیوشیمی و جلبک شناسی تقسیم می‌شود. این گرایش شامل دو بخش عمده «فیزیولوژی» و «سیستماتیک» است که بخش فیزیولوژی به شناخت زندگی گیاهان و اندام‌های مختلف یک گیاه می‌پردازد و بخش سیستماتیک نیز به اسامی و طبقه بندی گیاهان می‌پردازد.
اهمیت این گرایش با توجه به نیاز مراکز پژوهشی، گیاه پزشکی، کشاورزی و صنایع دارویی، غذایی، چوب و کاغذ، مسائل محیط زیستی و مراکز آموزشی برای تربیت مدرس و محقق علوم گیاهی به خوبی روشن است. دانشجویان با گذراندن دروس مشترک و اختصاصی می‌توانند نیاز موسسه‌های پژوهشی، آموزشی، تولیدی و خدماتی به کارشناسان علوم گیاهی را برطرف نمایند.
گرایش علوم جانوری
هدف این گرایش به وجود آوردن زمینه‌های مساعد برای شناخت علوم جانوری، برقراری ارتباط صحیح آن با سایر علوم و در نتیجه تربیت کارشناسانی است که قابلیت درک و حل مسائل بنیادی علوم جانوری را دارند و به جنبه‌های کاربردی آن آشنا هستند. داوطلبان ورود به این گرایش باید در دبیرستان در دروس زیست شناسی، فیزیک، شیمی و ریاضی قوی باشند. اهمیت این گرایش با توجه به نیاز دانشگاه‌های علوم پزشکی، بخش‌های تحقیقاتی و آموزشی، موزه‌ها و باغ وحش‌ها به خوبی مشخص است.
علوم جانوری به مطالعه مسائل مربوط به جانوران می‌پردازد و شامل سه بخش اصلی جانورشناسی یا بیوسیستماتیک، فیزیولوژی جانوری اعم از انسانی و حیوانی و بافت شناسی و جنین شناسی جانوری است. بسیاری از گرایش‌های زیست شناسی وابسته به علوم جانوری هستند. برای مثال یک محقق علوم سلولی و مولکولی تا با یک جانور و وضعیت زیستی آن آشنا نباشد، نمی‌تواند روی سلول آن کار کند. یک محقق ژنتیک نیز در آغاز باید بیولوژی جانور را به طور کامل بداند و بعد در زمینه ژنتیک آن کار کند.
به یاری بیوسیستماتیک یعنی شناسایی گونه‌های مختلف جانوران نیز میتوان به نقش مفید گونه‌های مختلف جانوری برای کمک به طرح‌های اقتصادی پی برد. برای مثال امروزه استفاده از مواد شیمیایی برای کنترل آفات راه درستی نیست چون این مواد تعادل اکولوژی محیط زیست را برهم می‌زنند در حالی که با شناخت گونه‌های حشرات شکارچی میتوان بسیاری از آفات و حشرات مضر را از بین برد. در این میان میتوان به کفشدوزک‌ها اشاره کرد که امروزه کاربرد بسیاری در اقتصاد کشاورزی آمریکا دارند یا مگس‌های مفید که از شته‌ها تغذیه می‌کنند. از طرف دیگر بیوسیستماتیک در شناخت گونه‌های بیماری زا مثل «پشه آنوفل» و معرفی آن‌ها به دنیای پزشکی نقش مهمی دارد. همچنین میتوان به بخش دیرین شناسی یا فسیل شناسی اشاره کرد که یکی از فواید این بخش، پی بردن به منابع عظیم اقتصادی مثل نفت است که از طریق مطالعه محل فسیل‌ها یا رسوبات فسیل‌ها به دست میآید.
گرایش علوم میکروبیولوژی
هدف این گرایش شناخت جانداران میکروسکوپی و مسائل مختلف مربوط به زندگی آن‌ها است. داوطلبانی که دیپلم تجربی دارند در این گرایش موفق تر هستند. علاوه بر علاقه به مسائل زیستی داوطلب باید به کارهای آزمایشگاهی نظیر کشت میکروارگانیزم‌ها علاقه مند باشد. اهمیت این رشته با توجه به نیاز صنایع غذایی و تخمیری، علوم پزشکی و دارویی، سازمان‌های محیط زیستی، بخش کشاورزی و دامپروری و سرانجام دانشگاه‌ها به آن به خوبی روشن است.
گرایش علوم سلولی و مولکولی
تربیت کارشناسان متعهد و متخصص برای شناخت مسائل و پدیده‌های زیستی در قالب سلولی و مولکولی هدف این گرایش است. اهمیت آن با توجه به لزوم بسط این دانش، لزوم تحقیقات گسترده در زمینه اعتلا علوم پزشکی و دارویی و صنعتی، لزوم قطع وابستگی و شروع نو اندیشی در مسائل علوم سلولی و مولکولی، لزوم فراهم آوردن تربیت محقق و مدرس در این زمینه، به خوبی روشن است. داوطلب ورود به این رشته باید علاقه مند و مستعد به ویژه در کارهای آزمایشگاهی باشد.
گرایش زیست دریا
این گرایش به بررسی و مطالعه خواص محیط آبی، بیولوژی آبزیان و فعالیت‌های آبزی پروری می‌پردازد؛ یعنی برخلاف دو گرایش علوم جانوری و علوم گیاهی که در آن‌ها بیشتر موجودات خشکزی مطالعه می‌شوند این گرایش جانوران و گیاهان آبزی را بررسی و مطالعه می‌کند. گرایش زیست دریا علاوه بر بررسی فیزیولوژی آبزیان به مطالعه اکولوژی دریا یعنی بررسی آلودگی آب دریاها و تاثیر آن بر محیط دریا می‌پردازد.
رشته دبیری زیست شناسی (زیست شناسی عمومی)
هدف این رشته تربیت کارشناسان متعهد و متخصصی است که از مفاهیم کلی و اساسی زیست شناسی آگاه باشند و جنبه‌های نظری و کاربردی این علم را با گذراندن واحدهای نظری و کاربردی بشناسند تا نیازهای مراکز آموزشی و پژوهشی، تولیدی و خدماتی را در زمینه‌های مذکور مرتفع کنند. فارغ التحصیلان این رشته با گذراندن دروس مشترک تخصصی به همراه تعدادی دروس تربیتی برای آشنایی با فنون معلمی توانایی‌های لازم برای رفع نیازهای وزارت آموزش و پرورش به دبیران زیست شناسی را به دست می‌آورند.
دروس رشته زیست شناسی
دروس مشترک همه گرایش‌ها: ریاضی، فیزیک، شیمی، شیمی آلی، بیوشیمی، آمار زیستی، زیست سلولی و مولکولی، ژنتیک، اکولوژی، میکروبیولوژی، تکامل موجودات زنده، تالوفیت‌ها، فیزیولوژی جانوری، بافت شناسی، جنین شناسی، جانور شناسی، تشریح و مرفولوژی گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، سیستماتیک گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، رشد و نمو گیاهی، بیوفیزیک، ویروس شناسی، زیست شناسی پرتوی و اکولوژی عملی
دروس تخصصی گرایش علوم گیاهی: جلبک شناسی، مورفولوژی گیاهی، اکولوژی گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، اصول و روش‌های رده بندی گیاهان اکو فیزیولوژی گیاهی، ازدیاد گیاهان، قارچ شناسی، انتقال مواد در گیاه، متمم سیستماتیک گیاهی (بسیاری از درس‌های این گرایش همراه با آزمایشگاه است).
دروس تخصصی گرایش علوم جانوری: زیست شناسی مولکولی، زیست انگل‌ها، فیزیولوژی مقایسه‌ای، جانورشناسی، رفتارشناسی، حشره شناسی
دروس تخصصی گرایش علوم میکروبیولوژی: میکروبیولوژی عمومی، میکروبیولوژی محیطی، میکروبیولوژی صنعتی، باکتری شناسی، قارچ شناسی ویروس شناسی، تک یاخته شناسی
دروس تخصصی علوم سلولی و مولکولی: ایمنولوژی بافت شناسی، بیوشیمی ویروس‌ها، زیست شناسی سلولی، سیتوشیمی
موقعیت شغلی در ایران
هر چند تعداد قابل توجهی از فارغ التحصیلان علوم جانوری جذب بازار کار نمی‌شوند اما بهترین دانشجویان همیشه موفق هستند. این دسته از دانشجویان پس از فارغ التحصیلی گاه برای کارهای تحقیقاتی یا اداره آزمایشگاه‌ها جذب دانشگاه‌ها می‌شوند یا در سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان‌های مربوط برای بررسی اکوسیستم‌های جانوری به فعالیت می‌پردازند. همچنین بعضی از فارغ التحصیلان این گرایش وارد دنیای پزشکی می‌شوند و در زمینه‌های خون شناسی یا انگل شناسی فعالیت می‌کنند.
لینک مرتبط: راهنمای انتخاب رشته
