نحوه محاسبه مرخصی

تعریف مرخصی

مرخصی یکی از حقوق مهم کارگران و کارمندان است که در قانون کار ایران به آن اشاره شده و برای حفظ سلامتی جسمی و روحی آن‌ها در نظر گرفته‌شده است. آگاهی از نحوه‌ محاسبه مرخصی و شناخت دقیق قوانین مربوط به آن، برای تمام افراد شاغل ضروری است. در این مقاله به بیان انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه مرخصی ساعتی، مرخصی سالانه و مرخصی استعلاجی می‌پردازیم.

قوانین مربوط به محاسبه مرخصی در قانون کار، ازجمله مسائل مهم برای کارکنان و کارفرمایان است. کارمندان بیشتر این دغدغه را دارند که از حقوق و مزایای خود در این زمینه به‌طور کامل باخبر باشند. دلیل این موضوع این است که گاهی پیش می‌آید که افراد برای انجام کارهای شخصی، نیاز ضروری به گرفتن مرخصی ساعتی، مرخصی استعلاجی یا مرخصی سالانه دارند، اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند.

این در حالی است که طبق قانون کار، گرفتن مرخصی ساعتی، مرخصی استعلاجی و… حق بدیهی و طبیعی هر فرد در طول ایام کار به شمار می‌رود. درنتیجه برای هر فرد شاغل و کارجویی ضروری است که با تعریف مرخصی آشنا باشد، انواع مرخصی در قانون کار را به‌خوبی بشناسد و با نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار آشنایی داشته باشد. به همین دلیل در این بخش از مقاله به بیان تعریفی از مرخصی خواهیم پرداخت.

مرخصی حقی برای شاغلین است که برای ترک کار در روزهای غیر تعطیل در نظر گرفته‌شده است. باید توجه داشت که این حق، همواره برای کارمند و کارگر به رسمیت شناخته‌شده است.

از طرف دیگر محاسبه مرخصی و اعمال آن برای کارکنان، از مهم‌ترین محاسبات بخش‌های مالی و حقوق و دستمزد یک شرکت محسوب می‌شود. این در حالی است که فرمول محاسبه مرخصی کارگران برای مرخصی‌های گوناگون متفاوت است و یک فرمول واحد برای محاسبه مانده مرخصی وجود ندارد.

قوانین مرخصی حاکی از این است که یک کارفرما باید به کارمندان خود اجازه دهد تا در زمان و شرایط مختلف، مرخصی‌هایی را با حقوق یا بدون حقوق دریافت کنند. در ادامه، به معرفی انواع مرخصی در قانون کار می‌پردازیم.

انواع مرخصی در قانون کار

به‌طورکلی 4 نوع مرخصی برای کارمندان و کارگران در قانون کار وجود دارد که در فرمول محاسبه مرخصی استفاده نشده موردتوجه قرار می‌گیرند. انواع مرخصی در قانون کار عبارت‌اند از:

مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی سالانه به‌روزهایی گفته می‌شود که فرد شاغل می‌تواند بدون کسر حقوق و مزایا، در محل کار حاضر نشود. این میزان از مرخصی طبق قانون کار در هرماه برابر با دو روز و نیم است که سالیانه معادل با ۲۶ روز یا ۱۹۲ ساعت محاسبه می‌شود.

چنانچه در نحوه محاسبه 2.5 روز مرخصی استحقاقی، روزهای جمعه هم در نظر گرفته شود، مرخصی سالانه با احتساب چهار جمعه در یک ماه برابر با 30 روز در یک سال خواهد بود. همچنین، مرخصی‌های روزهای پنجشنبه، باید 4 ساعت در نظر گرفته شود. در ادامه، نکات مهمی که در محاسبه مرخصی استحقاقی باید موردتوجه قرار گیرند، آورده شده است:

ماده 63 قانون کار: تعطیلی روز کارگر
طبق ماده 63 قانون کار، علاوه بر تعطیلی‌های موجود در طول سال، شاغلین در 11 اردیبهشت و روز کارگر هم باید تعطیل باشند و کارفرمایان نباید در این روز کارگران و کارمندان را وادار به کار کنند. ضمن اینکه حقوق و دستمزد و همین‌طور اضافه‌کار در این روز هم باید محاسبه شود.

محاسبه مرخصی با سابقه کاری کمتر از 1 سال
طبق ماده 64 قانون کار، افرادی که کمتر از یک سال در یک شرکت مشغول به کار بوده‌اند، باید میزان مرخصی آن‌ها نسبت به مدت‌زمان کار آن‌ها محاسبه و پرداخت شود.

محاسبه مرخصی استحقاقی مشاغل سخت
بر اساس ماده 65 قانون کار، میزان مرخصی استحقاقی برای مشاغل سخت و زیان‌آور به ۵ هفته در سال (تقریبا ۳ روز در ماه) افزایش پیدا می‌کند. این ماده از قانون کار صریحاً بیان می‌کند که حتی‌الامکان در مورد این مشاغل، باید در دو نوبت از این نوع از مرخصی در طول سال استفاده شود.

ماده 66 قانون کار
طبق ماده 66 قانون کار، فرد شاغل فقط می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند.

ماده 69 قانون کار
بر اساس ماده 69 در صورت تنظیم مرخصی شاغلین در روزهای سال، امکان جابه‌جایی مرخصی بین خود کارمندان وجود دارد.

ماده 70 قانون کار
طبق ماده ۷۰ قانون کار، مرخصی کمتر از یک روز، جزء مرخصی استحقاقی منظور می‌‌شود.

ماده 71 قانون کار
طبق ماده ۷۰ قانون کار، در صورت بازنشستگی کارگر، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات مطابق با فرمول محاسبه مرخصی استفاده نشده، باید به کارگر یا ورثه پرداخت شود.

مرخصی ساعتی

مرخصی ساعتی جزئی از مرخصی استحقاقی محسوب می‎شود که فرد برای انجام برخی از کارهای روزانه خود از آن استفاده می‌کند. در صورت استفاده از مرخصی ساعتی، این میزان از مرخصی از مرخصی استحقاقی کسر می‌شود.

میزان این نوع از مرخصی در شرکت‌ها و مؤسسات مختلف، متفاوت است. در برخی از شرکت‌ها دو ساعت، برخی دیگر تا ۵ ساعت و حتی ۶ ساعت در روز هم اجازه مرخصی ساعتی می‌دهند؛ اما درهرصورت جمع مرخصی‌های ساعتی زمانی که به 8 ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب می‌شود.

افراد معمولا در صورت وجود کارهای بسیار ضروری مانند کارهای اداری که از صبح نیاز به مراجعه دارد، از این نوع از مرخصی کاری استفاده می‌کنند. بر اساس قانون مرخصی اگر در شرکتی افراد موظف باشند ساعات کاری روز پنجشنبه را در طول هفته پر کنند و به‌صورت توافقی پنجشنبه تعطیل باشد، استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته، نباید بیشتر از مجموع ساعات کاری شود.

اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود، درواقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند.

مرخصی بین‌التعطیلی

در برخی از مواقع یک یا دو روز در هفته مانند روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه تعطیل رسمی اعلام می‌شود و کارمند تصمیم دارد که پنجشنبه را هم از تعطیلی کاری استفاده کند. در صورت انجام این کار، پنجشنبه جزء مرخصی استحقاقی فرد لحاظ می‌شود و از آن کسر می‌گردد. به این نوع مرخصی، مرخصی بین‌التعطیلی گفته می‌‌شود.

مرخصی استعلاجی (مرخصی ایام بیماری)

این نوع از مرخصی، در مواقع بیماری گرفته می‌شود تا در طول این مدت، شخص بیمار بتواند استراحت کند. در این صورت فرد شاغل می‌تواند نیرو و توان خود را که در اثر بیماری از بین رفته است، مجددا بازیابد.

مرخصی استعلاجی، تابع ضوابط و مقررات قانون تأمین اجتماعی است، به‌نحوی‌که مدت مرخصی استعلاجی باید به‌وسیله پزشک معتمد و معالج یا کمیسیون پزشکی سازمان تأمین اجتماعی تائید شود. در این صورت این روزهای مرخصی استعلاجی جزء سوابق کار و بازنشستگی شاغلین محسوب شود. همچنین، این مرخصی شامل پرداخت غرامت و دستمزد خواهد بود. (ماده ۷۴ قانون کار و ۵۹ قانون تأمین اجتماعی)

حداکثر زمان برای این مرخصی چهار ماه است؛ اما اگر پزشک یا شورای عالی پزشکی تائید کنند و مرخصی به یک سال برسد یا بیماری صعب‌العلاج باشد، کارگر بازنشسته می‌شود.

مرخصی بدون حقوق در قانون کار

مدت‌زمان مرخصی بدون حقوق حداکثر ۲ سال است که سقف استفاده از آن در طول سال، یک ماه خواهد بود. ماده ۱۶ قانون کار مربوط به این نوع از مرخصی است. در این مدت، قرارداد کار به حالت تعلیق درمی‌آید و پس از مرخصی، کارگر به کار سابق خود برمی‌گردد. به دلیل تعلیق، استفاده از این مرخصی باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد.

موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، امور شخصی، گرفتاری‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است.

ازجمله مرخصی‌های بدون حقوق، مرخصی تحصیلی است که به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است. در این موارد باید درخواست به کارفرما ارائه‌شده و مورد موافقت وی قرار گیرد. اگر کارگر مرخصی استحقاقی نداشته باشد و از طرفی نیاز به مرخصی داشته باشد، اجازه دارد با موافقت مسئول مربوطه، از مرخصی بدون حقوق خود استفاده کند.

قانون محاسبه مرخصی زایمان (مرخصی بارداری)

طبق ماده‌واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب سال 92، مدت‌زمان مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی و غیردولتی ۹ ماه است. همسران این افراد هم علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی، از دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) از بدو تولد نوزاد برخوردار می‌شوند.

زنان شاغل می‌توانند یک بخش از آن را در ماه‌های پایانی بارداری و بخشی دیگر را بعد از زایمان استفاده کنند. البته در برخی از شرکت‌های خصوصی و شرکت‌هایی که مشمول قوانین بیمه تأمین اجتماعی هستند، 6 ماه مرخصی زایمان به زنان شاغل تعلق می‌گیرد.

طبق ماده 67 قانون کار، زمان مرخصی زایمان برای زنان شاغل جزء سوابق کاری آن‌ها محاسبه می‌شود. برای بارداری فرزندان دوقلو یا بیشتر، علاوه بر آن ۶ ماه، 14 روز هم به زمان مرخصی اضافه می‌‌شود.

مرخصی بارداری و زایمان از فرزندان چهارم به بعد، به زنان شاغل تعلق نمی‌گیرد؛ مگر اینکه فرزندان قبلی فوت‌شده باشند. بانوان شاغل بعد از تمام شدن دوران مرخصی زایمان، باید به سازمان تأمین اجتماعی مراجعه کنند و برای دریافت حق‌وحقوق خود اقدام نمایند.

کارفرما اجازه اخراج شخص را نداشته و وظیفه دارد بعد از پایان تعطیلی کاری، او را به کار برگرداند؛ مگر آنکه خود فرد تمایلی به بازگشت نداشته باشد. همچنین زنان شاغل می‌توانند شخصی را برای دریافت کمک‌هزینه زایمان، در صورت فوت، معرفی کنند.

مرخصی پاس شیر

بر اساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و حمایت از مادران شیرده، کارمندان زن مجاز هستند به مدت دو سال، یعنی تا دوسالگی نوزاد، هرروز به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی برای شیردهی به نوزاد خود استفاده کنند.

این زمان می‌‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری یا در انتهای ساعات کاری در نظر گرفته شود. به این نوع مرخصی، مرخصی پاس شیر گفته می‌شود. همچنین برای مادرانی که فرزندان دوقلو یا چند قلو دارند، روزانه به مدت دو ساعت از مرخصی ساعتی می‌‌توانند استفاده کنند.

قانون مرخصی ازدواج و فوت

محاسبه مرخصی برای ازدواج فرد شاغل یا از دست دادن افراد نزدیک او (همسر، پدر و مادر، خواهر و برادر، فرزندان)، در ارتباط با قانون مرخصی ازدواج یا فوت است. این مرخصی به مدت سه روز تعطیلی کاری است.

طبق قانون کار، شخص ضمن دریافت حقوق خود به‌صورت کامل، سایر مزایای قانونی مانند عیدی و سنوات را هم برای این سه روز دریافت می‌کند. در حقیقت این سه روز، جزء روزهای کاری وی محسوب می‌شوند. بااین‌حال، این سه روز قابل‌انتقال و استفاده در زمان‌های دیگر نیست و جدا از مرخصی استحقاقی سالانه کارگران محاسبه می‌شود.

مرخصی حج واجب

مرخصی حج واجب به مدت یک ماه و فقط برای یک‌بار قابل‌استفاده است. همچنین، فرد باید حداقل ۳۰ روز تعطیلی کاری استحقاقی ذخیره داشته باشد. اگر فرد فاقد این میزان از مرخصی باشد، تعطیلی کاری او بدون حقوق محاسبه می‌شود.

امتناع کارفرما از دادن مرخصی

درصورتی‌که کارفرما از دادن مرخصی امتناع کند، باید دلیل مخالفت خود را قبل از تاریخ شروع مرخصی به کارگر ارائه دهد. به‌طورکلی، نحوه استفاده از تعطیلی‌های کاری و جزئیات قانونی آن باید موردتوجه تمام کارفرمایان باشد.

درصورتی‌که کارفرما به هر دلیلی این حقوق را رعایت نکند، کارگر یا فرد شاغل می‌تواند به اداره کار شکایت کند. با ارائه اسناد و مدارک کارکرد فرد شاغل به اداره کار، کارفرما موظف به پرداخت حق‌وحقوق کارگر خواهد بود.

تمدید مرخصی

اگر کارگر پس از تمام شدن زمان مرخصی، تمایل به تمدید داشته باشد، باید قبل از اتمام مرخصی این موضوع را به کارفرما منتقل کند. در این صورت کارفرما باید پاسخ کتبی اعطا یا عدم تمدید مرخصی را به آدرس مرخصی کارمند ارسال کند.

مانده مرخصی چیست؟

مدت‌زمان و میزان مرخصی استحقاقی قانون کار، در کل به مدت یک ماه است که نحوه استفاده از آن، با توافق کارگر یا کارمند با کارفرما مشخص خواهد شد. بااین‌حال، در برخی از مواقع کارگر فرصت نمی‌کند یا نمی‌خواهد که از تمام میزان مرخصی استحقاقی خود استفاده کند.

به شکلی که برخی از افراد شاغل قصد دارند تا مدتی از مرخصی سالانه را ذخیره کرده و در سال بعد استفاده کنند. همچنین، برخی از نیروهای کاری ترجیح می‌دهند وجوه مربوط به ذخیره مرخصی را دریافت نمایند.

به این میزان از مرخصی‌های استحقاقی استفاده‌نشده در طول یک سال، مانده مرخصی می‌گویند. در این رابطه می‌توان این سؤال را مطرح کرد که: «چه مدت از مرخصی استحقاقی، قابلیت ذخیره مرخصی را دارد؟» یا «نحوه محاسبه مرخصی‌های استفاده‌نشده به چه شکل است؟».

مطابق بخشنامه محاسبه مانده مرخصی یا ماده 66 قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. درنتیجه حتی اگر کارگر یا کارمند از مرخصی استحقاقی خود استفاده نکند، در زمان محاسبه مانده مرخصی، بیشتر از 9 روز از مرخصی استحقاقی‌ وی درنظرگرفته نخواهد شد.

فرمول محاسبه مرخصی استفاده نشده

مفهوم بازخرید مرخصی به معنای پرداخت مبلغی به کارمند یا کارگری است که در طول سال از مرخصی‌های استحقاقی خود استفاده نکرده است. این مبلغ در شرایطی مانند پایان قرارداد کاری، فسخ قرارداد یا تعطیلی محل کار پرداخت می‌شود.

طبق ماده ۷۲ قانون کار، پرداخت این مبلغ اجباری است و معادل با حقوق و مزایای روزانه فرد در زمان بازخرید مرخصی محاسبه می‌شود.

ذکر این نکته ضروری است که بازخرید مرخصی در زمان اشتغال انجام نخواهد شد. طبق ماده ۶۶ قانون کار، مرخصی‌های استفاده‌نشده به مرخصی‌های باقی‌مانده اضافه می‌شوند. فرمول محاسبه مرخصی استفاده نشده در اکسل و نرم‌افزارهای محاسبه آنلاین مانده مرخصی به شکل زیر است:

(ساعات کاری روزانه × تعداد روزهای ماه) / (حقوق پایه + مزایای شغلی) = مبلغ بازخرید مرخصی برای یک ساعت

تعداد روزهای مرخصی × ساعات کاری روزانه × مبلغ بازخرید مرخصی برای یک ساعت = مبلغ بازخرید مرخصی

جمع‌بندی

مرخصی یکی از حقوق پایه‌ای و ضروری برای کارگران است که به‌طور مستقیم با سلامت جسمی و روانی آن‌ها در ارتباط است. آشنایی با انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه آن‌ها، می‌تواند به کارگران کمک کند تا از حقوق خود به‌درستی بهره‌مند شوند و در صورت نیاز، اقدامات لازم را برای احقاق حقوق خود انجام دهند. با محاسبه آنلاین مانده مرخصی و مطالعه بخشنامه‌ها، می‌توان به‌روزترین اطلاعات در مورد محاسبه مرخصی را به دست آورد و از هرگونه تضییع حق جلوگیری کرد.

لینک مرتبط: مقالات